Nurdan Gürbilek:
"Endişe duymadan olmaz - 11446"
Derviş Şentekin, Radikal, 21 Kasım 2004
1980'lerin kültür değişimini anlattığı Vitrinde Yaşamak'la yazınımızda yeni bir bahçe açan; Yer Değiştiren Gölge, Ev Ödevi ve Kötü Çocuk Türk'le bu bahçeyi büyüten Nurdan Gürbilek'in yeni kitabı Kör Ayna, Kayıp Şark çıktı. Kitapta, şimdiye kadar işlenmemiş bir konuya, 'edebiyat ve endişe'ye yeni açılımlar getiren Gürbilek'le Kör Ayna, Kayıp Şark'ı konuştuk...

Yazarın endişesi yazdığına, ve okuruna geçmeli mi?

Yazar istese de istemese de yazdığına aktarır endişesini. Eğer bir endişesi, bir sıkıntısı varsa tabii. Önemli olan, yazarın yapıtında bu endişeden bir an önce kurtulmaya mı çalıştığı, yoksa yapıtında endişeye, tereddüde, açmazlara yer verebilecek zenginliğe mi ulaştığı. Benim sevip, önemsediğim yapıtlar, ikinciler. Kitapta daha çok modernleşme sürecine eşlik eden endişeleri ele aldım: Yabancıdan etkilenme endişesi, cemaate yabancılaşma kaygısı, züppeleşirim korkusu, kadınsılaşma endişesi, çocuksulaşma sıkıntısı...
       Bu içsel endişelerin çoğu zaman ulusal-kültürel endişelerle nasıl iç içe geçtiğini anlamaya çalıştım. Edebiyatta endişe hep var. Ama iyi yapıtlar, endişeyi bir an önce savuşturanlardan değil, endişeyi doğuran açmazı tüm romanına yayabilenlerden, bir bakıma endişeye tahammül edebilenlerden çıkıyor. Endişe doğuran sorunu başkalarının şahsında alaya alan ya da buradan ibret hikâyeleri çıkaranlardan değil, bu problemin aynı zamanda yapıtın kendi problemi olduğunu görenlerden çıkıyor. Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Tanpınar'ın Huzur'u, ve özellikle denemeleri, eleştiri yazıları böyledir. Oğuz Atay, Bilge Karasu böyledir...

Bugün bu endişe var mı? Yazan, yazılan, okuyanda...

Tabii bir Doğu-Batı sorununu, bunun doğurduğu endişeleri bizim Tanpınar, Peyami Safa ya da Cemil Meriç kadar yoğun yaşamadığımız açık. Peyami Safa bu sorunu "Türk ruhunun en büyük işkencesi" olarak tanımlıyordu. Tam bir ruhsal eziyet. Biz bunu bu boyutlarda yaşamıyoruz, ama illa Doğu-Batı sorunu olması gerekmez, edebiyatta endişe hep var. Ama edebiyatın artık daha külfetsiz, meselesiz olduğunu kastediyorsanız, evet bu yönde güçlü bir eğilim de var. Ama bu kaygısızlıktan iyi yapıtlar çıkmıyor bence...

Kitapta önemli bir yer tutan Tanzimat ve Cumhuriyet dönemi romancıları bugün yeni yeni keşfediliyor. 'Kör'lük ve 'kayıp'ı biraz açarsak...

Aynanın 'kör'lüğü benzetmesini büyük ölçüde Tanpınar'dan aldım. Durgun suyu andıran, billur gibi parlak, yansıtıcı, munis aynalarla doludur Tanpınar'ın yapıtları. Ama aynı zamanda kör, kırık, paslı, boş aynalarla da doludur. Müthiş bir tamlık özlemi, aynı zamanda müthiş bir yarım kalmışlık duygusu...
       Ayna, aynı zamanda göz demek, pınar demek, kişiye kendi imgesini, kendi bütünlüğünü yansıtan şey demek... Beni ilgilendiren şu sorularla yola çıktım: Tanzimat ve Cumhuriyet romanının birçok örneğinde ayna neden hep züppeliğin; çocuksu ve kadınsı 'dandini bey'in işareti olarak romana giriyor? Yazar aynanın çağrıştırdığı narsistik içerikle nasıl baş ediyor? Halit Ziya'da, Tanpınar'da bu nasıl değişiyor....
       Şark'ın 'kayıp'lığına gelince. Neden ilk Tanzimat yazarlarının erillikle, erkeklikle, fetih hülyasıyla ilişkilendirdikleri Doğu zamanla kudretsiz ihtiyar âşığa, örneğin Peyami Safa'da mistik bir anneye, ya da Tanpınar'da kadınsı bir ruh diyarına, yitirilmiş anneye dönüşüyor?

İlk dönem romanlarda birer karakter olarak yer alan, okuyan kadın bugün kanlı canlı. Roman okurunun çoğunluğunu kadınların oluşturduğu söyleniyor...

Bu konuda bir istatistik var mı bilmiyorum, ama eğer var diyorsanız, herhalde roman okumanın daha 'feminen' bir şey olarak görülmesinden olsa gerek. Ama beni bu kitapta ilgilendiren neden kadınların daha çok roman okuduğu, ya da romanın neden 'kadın ruhu' denen şeye daha çok hitap ettiği değil. Kesinlikle bu değil. Tersine, roman okuyup etkilenen kadının ya da aşırı etkilenmiş kadınsı züppenin romanlarda nasıl erkek yazarın kendi etkilenme endişesini, kendi kadınsılaşma endişesini, kendi efemineleşme korkusunu savuşturmak için kullanıldığını anlamak.
Okuyabileceğiniz diğer Nurdan Gürbilek söyleşileri
▪ "Şahane kaybedenler'den bir türlü vazgeçemiyoruz"
Sema Aslan, Radikal Kitap Eki, 14 Mart 2008
▪ "Edebiyatta kim mağdur, kim mağrur?"
Kemal Varol, Kitap Zamanı, 7 Nisan 2008
▪ "Şölen sofrasından dışlananlar için"
Tolga Meriç, Akşam Kitap Eki, 27 Nisan 2008
▪ "Kavramlar olmadan deneme yazılmaz"
Özge Kara, Milliyet Kitap, Şubat 2015
▪ "Edebiyatın farkı bazı şeylerin teselli edilemeyeceğini unutmamasıdır"
Eray Ak, Cumhuriyet Gazetesi, 9 Mart 2015
▪ "Biri gelir, yerdeki oku alır"
Yılmaz Varol, Feryal Saygılıgil, Mahmut Temizyürek, Duvar dergisi, sayı: 22, 2016
▪ "Bir ihtimal daha var."
İrfan Aktan, Yücel Göktürk, Express, sayı 173, 2 Ocak 2021
▪ "Endişe duymadan olmaz - 11433"
Derviş Şentekin, Radikal, 21 Kasım 2004
▪ "Arzu ve Hınç: Popüler kültürün iki yüzü"
Tayfun Atay, Picus, Panzehir Eki, Aralık 2004
▪ "Türk romanında 'içsel çatışmalar'"
Sema Arslan, Milliyet Sanat, Aralık 2004
▪ "Züppeleşme korkusu, etkilenme endişesi, kadınsılaşma telaşı…"
Tanıl Bora, Birikim, Aralık 2005
▪ "Eleştiri yapıtla konuşmadır"
Necmiye Alpay, Radikal Kitap Eki, 10 Ağustos 2007
▪ "Benden önce bir başkası daima vardır"
Kaya Genç, Milliyet Sanat, Mart 2011
▪ "Kafka’nın böceği olmasaydı, Dostoyevski’yi fark etmeyecektik"
Aslı Tohumcu, Radikal Kitap Eki, 11 Mart 2011
 
 

Kişisel Veri Politikası
Aydınlatma Metni
Üye Aydınlatma Metni
Çerez Politikası


Metis Yayıncılık Ltd. İpek Sokak No.5, 34433 Beyoğlu, İstanbul. Tel:212 2454696 Fax:212 2454519 e-posta:bilgi@metiskitap.com
© metiskitap.com 2024. Her hakkı saklıdır.

Site Üretimi ModusNova









İnternet sitemizi kullanırken deneyiminizi iyileştirmek için çerezlerden faydalanmaktayız. Detaylar için çerez politikamızı inceleyebilirsiniz.
X