Nurseli Gamze Korkmaz, “Benden Önce Bir Başkası”, Kanat Dergisi, Bahar 2011

Nurdan Gürbilek’in, Metis Yayınları’ndan çıkan Benden Önce Bir Başkası adıyla biraraya getirdiği denemeleri, Mart ayında okuyucuyla buluştu. Kitapta yer alan yazılardan “Tanpınar’da Hasret, Benjamin’de Dehşet”, “Bitmeyen Çıraklık: Benjamin ile Tanpınar’da Kayıp ve Kurtarma” başlığıyla Victoria R. Holbrook’a Armağan’da; “Babalar ve Ustalar”, Büyümenin Türkçe Tarihi’nde; “Büyük Tıkanma”, Virgül’ün 118. sayısında; “Batı’nın Cinsiyeti”, “Avrupa’nın Cinsiyeti: Uysal Bakire, Yutucu Dişi, Fetihçi Oğul” başlığıyla Türkiye’de İktidarı Yeniden Düşünmek’te; “Kapalı Kapıdaki Çatlak”, Yeniyazı’nın 4. sayısında daha önce yayımlanmıştı. Kitapta, bu yazıların yeniden gözden geçirilmiş biçimleri ve daha önce hiç yayımlanmamış olan “Kafka’nın Böceği” ve “İkizini Öldürmek” başlıklı yazılar yer alıyor.

“Benden Önce Bir Başkası”, yazarının ifadesiyle “bir yazarı başka bir yazarın ışığında okuyan denemelerden oluşuyor” (9). Buna göre Gürbilek, kitapta yer alan “Kafka’nın Böceği”nde, Kafka’nın Dönüşüm’ünü Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sı ışığında; “Babalar ve Ustalar”da, Oğuz Atay’ın “Babama Mektup”unu Kafka’nın Babama Mektup’u ışığında; “Büyük Tıkanma”da, Tanpınar’ın günlüklerini Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar’ı ışığında; “Tanpınar’da Hasret Benjamin’de Dehşet”te, Tenpınar’ın Beş Şehir’ini Benjamin’in Pasajlar’ı ışığında; “İkizini Öldürmek”te Peyami Safa’nın “Şark Nedir?”ini Cemil Meriç’in Bu Ülke’si ışığında; “Batı’nın Cinsiyeti”nde, Cemil Meriç’in Bu Ülke’sini Edward Said’in Şarkiyatçılık’ı ışığında okuyor. Kitaptaki son yazı olan “Kapalı Kapılar Ardında”da ise, Gürbilek Orhan Koçak ve Adorno’yu birlikte okumuş. Bu yazılar, bir yandan ele aldıkları yazarlar ve eserlerle, diğer yandan da okuma perspektifleriyle birbirine bağlanan denemeler. Bu nedenle kitapta yer alan yazıların organik bir bütünlüğü olduğu söylenebilir.

Nurdan Gürbilek yaptığı ikili okumalarda, ele aldığı eserlerin birinin özgün diğerinin ise kopya olduğunu göstermeyi değil, her iki eserde ele alınan fikirsel-biçimsel problemleri karşılaştırmayı amaçladığını söylüyor: “Kendinden önce ortaya atılmış problemlerle nasıl bir ilişki kuruyor yapıt? O problemin yerine nasıl kendi problemini geçiriyor? Ya da bazen nasıl o problemin gerisine düşüyor?” (10). Gürbilek’in kitaptaki denemelerle amaçladıkları, bir yandan Julia Kristeva’nın metinlerarasılık kavramını diğer yandan da Harold Bloom’un Etkilenme Endişesi’ni hatırlatıyor. Gürbilek, “Babalar ve Ustalar”da bu iki kavrama değinerek metinlerarasılığın kimi zaman eğlenceli bir oyuna dönüşse de zaman zaman kaygı nedeni de olabileceğini söylüyor (59). Yine de, bu denemelerde meseleyi ne tam olarak metinlerarası ilişkiler bağlamında ne de Harold Bloom’un kast ettiği anlamda edebî etkilenme biçiminde ele alıyor. Bu yazılar, yukarıda da değinildiği gibi ele alınan iki eser arasında yapılan karşılaştırmalara dayanıyor.

Okuyucu, Nurdan Gürbilek’in Benden Önce Bir Başkası adlı kitabında dikkatli bir okurun ve titiz bir araştırmacının zevkle okunan denemelerini bulacaktır.