Tuncay Birkan büyük bir emeğin ürünü olan kitabında 1930-1960 yılları arası çıkan gazete ve dergileri tarayarak, kitaplaşmadan, okura sunulmadan kalmış satırlar arasında gezerek Cumhuriyetin erken dönemlerinde –Refik Halid, Peyami Safa, Halide Edip, Necip Fazıl, Nahid Sırrı, Nurullah Ataç, Sabiha Sertel gibi– yazarların devlet ve piyasa karşısındaki tutumlarını ortaya koyuyor.

"Edebiyatta, sanatta, bilimde, düşüncede, yanlış veya eksik öncüllerden yola çıkmış olsalar da, bir şeyler kurmaya, kurulanı daha insani hale getirmeye çalışmış, içlerinde hakikaten memleket sevgisi olan" bu insanların, "düne kadar memleketin tek hâkimi olduğu iddia edilen 'İttihatçı-Kemalist zihniyet' denen asli aktörün figüranları derekesine düşürülemeyecek kadar karmaşık tepkileri, arzuları, hayalleri, kanaatleri, fikirleri ve toplumsal bağlılıkları" olduğunu hatırlatıyor bize.

"Geçmiş, olgulardan oluşan statik ve tamamlanmış bir tablo değil, hem olguları hem de olgulara dair yorumları içeren, belli perspektiflerden, belli değer yargılarını öne çıkararak bakıldıkça sürekli değişen ve hep bir yerleri soluklaşıp silindiğinden asla tamamlanamayacak hareketli bir resimdir. Aynı şey geçmişten tevarüs edilen miras için de geçerli," diyerek yola çıkan Birkan, "geçmişe bakışımızı taşlaştıran, orada sadece yeknesak bir çoraklık, devasa bir çöl gören toptancı perspektiflerin hegemonyasını sarsmayı", "yeni kuşak okurlarda, kendi acılı ve kasvetli tarihimizden işlenebilecek bir mirasın tohumlarını bulma arzusunu kışkırtmayı" hedefliyor.

Önsöz, s. 13-21

Geçtiğimiz yüzyılda birçok düşünür ve tarihçiden şunu öğrendik: Genelde zannedildiğinin aksine, geçmiş, olgulardan oluşan statik ve tamamlanmış bir tablo değil, hem olguları hem de olgulara dair yorumları içeren, belli perspektiflerden, belli değer yargılarını öne çıkararak bakıldıkça sürekli değişen ve hep bir yerleri soluklaşıp silindiğinden asla tamamlanamayacak hareketli bir resimdir. Aynı şey geçmişten tevarüs edilen miras için de geçerli. Bu miras, düzenli olarak kuytu köşelerini yoklayıp yeniden dolaşıma sokabileceğimiz, yapbozdaki eksikleri tamamlayacak parçalar çıkarabileceğimiz statik bir yığın olmamıştır hiçbir zaman. Neyi miras alacağımızı (miras alacak kadar anlamlı bulduğumuzu) değişen gerçek ve muhayyel ihtiyaçlarımıza göre biz seçeriz, daha doğrusu bu “biz”i tanımlayan kolektiviteler, bizim adımıza icraata geçmiş kurumlar çoktan bizim için seçmiştir. Zorunluluklar kadar olumsallıkların da etkili olduğu, sürekli yeni geçmiş parçalarını “geri kazanmayı” içeren bu gayet dinamik süreç kaçınılmaz olarak devasa bir olgular ve yorumlar yığınını elemeyi, unutmayı da beraberinde getirir hep; bir şeyleri hatırlayabilmek için birçok şeyi unutmamız gerekiyordur. Geçmişin tamamının hatırlanması, işlenip miras haline getirilmesi, Walter Benjamin’in diyeceği gibi “kurtarılması” mümkün değildir. “Tarih Kavramı Üzerine”yi hatırlayalım: “Ancak kurtulmuş bir insanlık geçmişine tümüyle sahip çıkabilir... ancak kurtulmuş bir insanlık geç...

Devamını görmek için bkz.

Haydar Ergülen, "Türk muharriri!", BirGün gazetesi, 3 Mart 2019

Tuncay Birkan’ın kitabı tam zamanında geldi. Tam o sırada pek sevdiğim, hani kardeşim gibi derler ya, öyle, Roberto Bolano’nun kallavi romanını okumaktaydım, Vahşi Hafiyeler (Çeviren: Peral Bayaz, Can Y., Ocak 2018). 50 yaşında dünyadan göçmüş bu Şilili yazarın hayli kitabını okudum, okudukça da genç ölümüne yandım, demiş miydim, sanki ağabeyimi yitirmişim gibi. İnsan bazen yazarları, şairleri böyle de seviyor, seviniyor ve yanıyor işte! Şiddetle değil tabii, ama hararetle ve dahi hasretle okumanızı öneririm bunu ve diğer kitaplarını da. Kendisine de çok teşekkür eder, gani gani rahmet dilerim.

Tuncay Birkan’a da baştan peşin peşin teşekkür ederim, zira yalnızca bu kitabı için değil, pek çok çevirisi için ve özellikle de Refik Halid Karay’ın gazetelerde kalmış yazılarına ulaşıp, derleyip, toplayıp, ehline yazdırdığı hepsi birbirinden okunası 18 önsözle yayıma hazırladığı 18 cilt kitap için. İnkılap’tan Memleket Yazıları üstbaşlığıyla, kapağından iç düzenine gayet ferah, Türkçeden İstanbul’a, deniz seyahatlerinden lezzet yolculuklarına, kadınlardan gündelik hayata, Atatürk’e dair kitaplar…

Dedim ve Atatürk’e Eğilen Bir Sürgün’ü (İnkılap, 2017) henüz okumadığımı fark ettim. Yazıyı bıraktım, gittim kitabı okumaya başladım. Öyle ya 30 yıla yakın sürgün kalmış bir yazarın, memlekete döndükten sonra Atatürk’e dair yazdıklarını okumadan olmazdı! Tan gazete...

Devamını görmek için bkz.