Eray Ak, "Sıra Dışının Roman Hâli", Kitapsever Dergi, 23 Mayıs 2019, Sayı: 11

Roman, tür olarak, yazarının yaratıcılığına bağlı bir şekilde pek çok farklı anlatım biçimine kucağını açabilecek bir yapı. Türkçede yeni yayımlanan, Stefan Themerson’ın kaleminden çıkan Sardalyanın Gizemi, bu saptamayı yeniden düşündüren türden bir roman.

Themerson’ın roman boyunca ele aldığı, üzerine düşündüğü soruların hepsi felsefenin tarih öncesi zamanlardan bu yana yönelttiği soruların gölgesinde gelişiyor. Üstelik yazarın anlatacaklarını üzerine kurduğu yapı da klasik gizem romanlarının temelini meydana getiren atmosferde ilerliyor. Fakat Themerson bunları öyle yaratıcı ve yeni bir anlatım biçimini ortaya çıkarmak için yapıyor ki sonucunda "Sardalyanın Gizemi", çağın karmaşasını yansıtabilecek denli kuvvetli, sıra dışı bir romana dönüşüyor.

Polonya asıllı Britanyalı yazar Stefan Themerson’ın hayatının son yıllarında kaleme aldığı bir roman "Sardalyanın Gizemi". Yazarın geniş algı dünyasının, birikiminin ve çok yönlülüğünün yansıması olarak değerlendirilmiş yayımlandığında. Son dönem romanlarından biri olduğu için yazarlığının bir anlamda dökümü de denebilir Sardalyanın Gizemi için, çünkü küçük bir araştırmayla bile Themerson’ın yazarlığı boyunca üzerinde dolaştığı tüm meselelerinin bu romanda farklı şekilleriyle yeniden canlandığını görebiliyoruz. Dahası; diğer yazdıklarından kahramanlar da boy gösteriyor kitabın sayfaları arasında. Sonuç olarak da ortaya bir yazarın ömür dökümü diyebileceğimiz bir yapı çıkıyor.

"Merak uyandıran olay örgüsü"

Şunu söylemekte yarar var: Zor bir roman "Sardalyanın Gizemi". Merak uyandıran olay örgüsü, okurun bu zorluğu aşıp sayfaları kat etme sinde oldukça yardımcı bir unsur, ancak yine de bu kitaba uzanacak ellerin, aklının bir köşesinde kalmalı bu durum.

İki bölümden oluşan romanın özellikle ilk bölümü bu noktada belirleyici. Son derece karmaşık bir yapıdan söz edebiliriz bu ilk bölüm özelinde. Kafa karıştırıcı ilişkilerin ortasında bir İngiliz yazarla kapılarını açıp, bir terör saldırısında kullanılacak kaniş köpeğe, oradan da İspanya’ya kadar uzanan girift bir yapı buradaki... Fakat daha klasik bir yapıda kurulmuş ikinci bölümde, ilk bölümdeki tüm bu karmaşanın ve birbirinden bağımsız, hatta alakasız görünen olaylar zincirinin iki yakası bir araya gelmeye başlıyor.

Romanın en dikkat çeken yanı ise güçlü diyalogları… Romanın birbiri içine geçmiş yapısını büyük oranda diyaloglar eşliğinde akıtıyor yazar. Felsefi diyaloglar bunlar... Themerson’ın roman boyunca üzerine düşüneceği soruların da alt yapısını meydana getiriyor bir anlamda.

Sorular demişken; Sardalyanın Gizemi’nin sayfaları arasında dolaşırken okurların da şu sorularla boğuşacağına eminim: Bu kitap neyle ilgili? Bütün bu karakterler birbiriyle nasıl ilişkili? Birleştirici unsurlar neler?

Geleneksel bir romanla karşı karşıya olmadığınızı bilmek ve kitap bitip de kenara konduğunda okura yönelttiği soruların hâlâ kafanızda döndüğünü düşünmek, diğer tüm soruları bir kenara bırakmanıza neden oluyor.

Sonuç olarak, kategori dışı ve özgün bir roman deneyimi yaşamak isteyen herkesin mutlaka uğraması gereken bir durak Sardalyanın Gizemi.