“Geçmiş, şimdiki zamandan temel bir konuda farklılık gösterir – asla tek yönde akmaz.”

Daha önce Hüznün Fiziği’nde okuru öykülerin ve zihnin labirentlerinde dolaştıran Gospodinov, son romanı Zaman Sığınağı’nda bizi geçmişin labirentine davet ediyor.

Romanın yazarla aynı adı taşıyan kahramanının yolu, geçmişle kafayı bozmuş, sonunda da geçmişte kaybolan gizemli bir karakterle, Gaustin’le kesişiyor. İkisi birlikte, hafızası yavaş yavaş yitip giden insanlar için “geçmiş klinikleri” kuruyor, anılarından geriye kalanları korumak için onlara “zaman sığınakları” sunuyorlar. Ve nihayetinde tüm Avrupa’nın bir geçmiş çılgınlığına kapılmasıyla olaylar çığrından çıkıyor.

“Bizler geçmiş fabrikalarıyız. Canlı geçmiş makineleri, başka neyiz ki? Zaman yiyoruz ve geçmiş üretiyoruz. Ölüm bile çözüm değil. İnsanın kendisi gider ama geçmişi kalır. Sonra tüm bu şahsi geçmiş nereye gider? Tüm o başlayıp tamamlanmamış hikâyeler, terk edilen sevgililer, kesilen ve kanamaya devam eden ilişkiler nereye gider?”

Zaman, yaşlılık, ölüm, hafıza, bireysel ve toplumsal geçmişler üzerine hem oyunbaz ve yaratıcı hem de dokunaklı ve derinlikli bir tefekkür olan bu romanı tüm edebiyatseverlere tavsiye ediyoruz.

Geçmiş Kliniği, s. 21-23

1.

Bir noktada, zamanın ne zaman başladığını, dünyanın tam olarak ne zaman yaratıldığını hesaplamaya koyulmuşlar. On yedinci yüzyılın ortalarında İrlandalı piskopos Ussher sadece söz konusu yılı değil, başlangıç tarihini de hesaplamış: MÖ 22 Ekim 4004. Cumartesiye denk geliyormuş (tabii ki). Bazılarına göre Ussher tam saat de vermiş – öğleden sonra altı civarı. Cumartesi öğleden sonra, bana kesinlikle inandırıcı geliyor. Can sıkıntısı çeken bir yaratıcı haftanın başka hangi gününde dünya kurup kendine yoldaş aramaya kalkışır ki? Ussher tüm hayatını buna adamış, Latince yazılmış olan eseri 2000 sayfayı buluyormuş, tümünü okuma zahmetine giren pek fazla kişi olmamıştır herhalde. Ama buna rağmen son derece meşhur olmuş, belki eser değil de buluşun kendisi. Adadaki İncil’leri Ussher’ın belirttiği tarih ve zaman diziniyle basmaya başlamışlar. Bu genç dünya kuramı (bana göre genç zaman kuramı) Hıristiyan dünyasını fethe...

Devamını görmek için bkz.

İlke Kamar, "Modern insanın trajedisi", Birgün Kitap, 11 Şubat 2022

Sadece filozoflar değil edebiyatçılar için de zaman önemli bir kavram. Hatta öyle ki eserdeki olayların sırasını belirlemekten öte yaratının en temel özüdür zaman. Örneğin Marcel Proust romanlarında, yüzlerce sayfalık zaman açsa da ona göre zaman aslında anlarda birleşir. Proust’un zaman anlayışına göre, insan psikolojik zaman sayesinde kabul edilen zamanının dışına çıkarak hayatın farklı dönemlerini aynı anda yaşayabilir. Çaya batırılan bir madlen kurabiyesinin tadıyla dünya tekrar şekillenir. Zamanın, ‘mantıklı şeylerle’ kurduğu bu kaçınılmaz ittifak sonucunda bütün dünya, insanların kullandığı ‘kaçak bir zamana’ sığınır. Proust’un ‘kayıp zamanı’ tekrar elde etme çabası, sadece bir konu olmanın ötesinde roman tekniğine de yansır. Geniş bir literatürde yer edinen yedi ciltlik Kayıp Zamanın İzinde romanında Proust, uzun zaman dilimlerini, karakterleri, mekânları tek bir an içerisinde bi...

Devamını görmek için bkz.