Atilla Birkiye, "Moskova Günlüğü", Cumhuriyet Kitap Eki, 14 Naziran 2001

Kimi yaşamlar vardır, büyük yaşamlardır bunlar ama, sonları trajiktir. Caudwell gibi, Lorca gibi, Vaptsarov gibi, Benjamin gibi.

Walter Benjamin Yahudi ve Almandır. 20. yüzyılın ilk yarısının en önemli edebiyat eleştirmeni ve estetik kuramcısı olarak tanımlanır.

1892 yılında dünyaya gelen Benjamin, felsefe eğitimi görmüş, ''Alman Tragedyasının Kökeni'' adlı tezi Frankfurt Üniversitesi'nden geri çevrilince, zaten pek hevesli olmadığı ''akademik yaşamına'' son vermiştir.

1930'larda Marksizme yaklaşır, Brecht 'in etkileri görülür. 20. yüzyıl düşüncesine büyük etkisi olan ve Adorno ile Horkheimer yönetiminde New York'ta çıkan Sosyal Araştırmalar Dergisi'nde yazmaya başlar. Artık Avrupa kültür merkezliğini elinden bırakmaktadır, çünkü faşizm tırmanmaktadır.

1933'te Almanya'yı terk edip Paris'te yaşamaya başlayan Benjamin, bir yazısından dolayı 1939'da Alman vatandaşlığından çıkarılır. Bu, Nazilerin kara listesinin başında yer aldığı anlamına da gelmektedir.

1940 yılının hüzünlü sonbaharı, onun yaşamının da hüzünlü sonu olur. Paris'teki evi Gestapo tarafından basılmış; İspanya - Fransa sınırındaki Port-Bou kentinde, ABD'ye gitmeyi beklemekte, ama bir yandan da etrafındaki Nazi çemberi daralmaktadır. Polisin kendisini Gestapo'ya teslim edeceğini öğrenmesi üzerine, yaşamına son verir...

Yıl 1924, Capri. Letonyalı Bolşevik aktris ve yönetmen, aynı zamanda Meyerhold 'un da asistanlığını yapmış olan Asja Lacis, kızıyla birlikte alışveriş yapmaktadır.

Küçük kızı Daga badem ister, Lacis bademin İtalyancasını bilmez. ''Hanımefendi size yardım edebilir miyim?'' diyen bir adam yanında belirir. Daha sonra o adam kadının peşinden gider ve paketlerine yardım etmesi için izin ister.

Anlaşılan yaşamsal bir kategori olarak ''rastlantı'' , Eros 'un okunu adamın çoktan yüreğine saplamıştır. Adam, Walter Benjamin'dir. Lacis ile Benjamin bir ''yaz aşkı'' yaşar; yollar kısa bir süre sonra ayrılır. Lacis ülkesine, devrimin coşkusuna döner.

Benjamin hem romantik olarak etkilenmiş ve kadını, yani Eros'un okunu yüreğinden hiç çıkaramamıştır; hem de düşünsel olarak etkilenerek komünizm ile yakınlık kurmuştur. Partili olmamış, ''özgür ve özgün'' kalmaya özen göstermiştir.

1926 yılında Asja Lacis ruhsal bir rahatsızlık geçirir. Bunun üzerine Benjamin Moskova'ya gider ve orada yüreğinden çıkaramadığı kadının yanında iki ay kalır.

Moskova Günlüğü adlı kitap, işte Benjamin'in bu iki aylık tanıklığıdır. Cemal Ener'in Türkçeye çevirdiği kitapta Orhan Koçak'ın ''Sunuş''u ile bilim adamı ve düşünür Gershom Scholem'in 1980 yılında yazdığı ''Önsöz'' var:

''Benjamin'in Moskova yolculuğu üzerinde rol oynamış üç etken vardır. Birinci planda Asja Lacis'e karşı duyduğu tutku, ardından Rusya'daki ortamı daha yakından tanıma, hatta belki bu ortamla kendisi arasında herhangi bir biçimde bağ kurma ve bu bağlamda, iki yıldan daha uzun bir süreden beri düşündüğü, Alman Komünist Partisi'ne bizzat katılma olasılığını bir karara bağlama arzusu. Nihayet henüz yolculuğa çıkmadan önce üstlendiği, şehre ve oradaki hayata ilişkin izlenimlerini, yani Moskova 'fizyonomisi' yazmasını gerektiren edebi yükümlülükler de burada bir rol oynamıştır kuşkusuz.''

Moskova Günlüğü, Walter Benjamin'in 6 Aralık 1926'dan Ocak 1927'nin sonuna dek Moskova'da geçirdiği süreyi kapsayan bir kitap. Bu, son derece kişisel ve büyük samimiyetle yazılan bir metin...