Halim Şafak, "Yapmamayı yaptığınızda her şey yerli yerindedir", bireylikler, sayı: 80

Bülent Somay’ın demesiyle “ Çince aslından Çince bilmeyen biri tarafından İngilizceye çevrilmiş, sonra da İngilizce çevirisinden Çince bilmeyen iki kişi tarafından Türkçeye çevrilmiş ve altlarına Ursula K. Le Guin’in notlar düştüğü Lao Tzu’nun Tao Te Ching’i Tao felsefesi üstüne şiir olarak kabul edilebilecek dinsel gibi görünse de düşünce ağırlıklı iki ayrı kitaptan ve başlıklandırılmış 81 parçadan oluşan ve uyak ve vezinin dışında yazılmış bir kitap. (çeviri: Bülent Somay, Ezgi Keskinsoy, Metis, Mart 2018) Metinler ve ürettiği arkaik ruhsallık bir geçmiş değerlendirmesine neden olsa da hatta bu sayede o yıllara ait çıkarımlar yapmamız ve tartışmalar yürütmemiz mümkünse de söz konusu geçmişle bugün arasında ve ikisinin aleyhine çıkarımlar yapmamıza da kendini açık tutuyor. Bunu belirtirken metinlerin ortaya çıkardığı düşünceleri yadsımaya çalışmıyoruz. Şaşırdığımız ve anlamakta zorluk çektiğimiz nasıl oluyor da insanın geçen zamana rağmen aynı noktada duruyor ve aynı şeyleri tartışıyor olduğudur. Metin ya da şiir hangisini kabul ederlerse etsinler bunları okuyanlar bu sözlerin bugünde söylenip söylenmediği konusunda kuşkuya muhtemelen düşeceklerdir ve sözleri değerli kılan da budur.

Zeynep Sayın’ın Ölüm Terbiyesi’nde geçmiş zamandan oluşturduğu ve ortaya koyduğu karşı tarih dünyanın pek değişmediği/ değişmeyeceği konusunda öne sürdüklerini hatırlarsak buna da şaşırmayabiliriz. (Metis, Ocak 2018) Hatta bu bağ Bülent Somay’ın kitap için “Neden Daodejing/ Tao Te Ching, Neden şimdi?” sorusuna okurun vermesi mümkün yanıtı bulmasını da kolaylaştırabilir. Tam burada kitabın öncelediği Yol ve Zeynep Sayın’ın geçmiş zamandan alarak önerdiği yolun yakınlıklarının iki yanlı bir bugün tartışmasına neden olması beklenmelidir. Lao Tzu için Yol merhamet, itidal, tevazu Kalenderiler için kendilerini dünyada yabancı ve yolcu saymaları itaati ve mülkiyeti reddetmeleri bugün karşısında hala öneri ve gelecek projesi olarak anlanmaya ve kabul edilmeye fazlasıyla eğilimlidir. Her ikisinin Zygmunt Bauman’ın yaptığı türden bir cemaat tartışmasına katkıda bulunduğu da iddia edilebilir.

Geçmişi ayakta tutan bugünle kurduğu ilişkidir. Bu yüzden geçmiş her zaman bugüne yönelme eğilimi içinde olmuş bugünü kendi zamanı olarak seçmiştir. Kaldı ki insanın da bugünü anlamak için geçmişi değerlendirmeye ve geleceği hayal etmeye ihtiyacı vardır. Ahmet Oktay’ın geçmiş geleceğin deposudur demesi de tam da bununla ilgilidir. Geçmişle gelecek aynı soydandır öngörüsü de buna çıkar.

Özgür Taburoğlu’nun düşünce yapıtı olarak kabul ettiği ve yavaşlık felsefesinden kalkındığını söylediği şiirsel metinlerin önerisi fazlasıyla açıktır: ‘oturmak’ ve ‘katılmamak’tır. (Tao’nun Fiilleri, Birikimgüncel, 11 Şubat 2018) Bunun bugünde ve geçmişte dünyaya karşı daha çok marjinal kalan bir tavrı ve hayatı ürettiği bugüne kadar gelmesine katkıda bulunduğu söylenebilir. Kaldı ki geçmişin kötücül ve sorunlu dünyasının bugünde de hiç hız kaybetmeden sürdüğü ve dünyayı belirlediği düşünülürse dünyaya karşı Tao’nun hiçbir şeye katılmama önerisini ve dünya eleştirisini/karşılığını aynı dünya karşısında bir itaatsizlik biçimi olarak anlayabiliriz. Çünkü “Yapmamayı yaptığınızda/her şey yerli yerindedir.”

Tarihte olduğu gibi insan her zaman zalimdir, zalimliğin temsilcisi ve eyleyicisidir. Hatta bu yüzden 5. Şiirden yola çıkarak (Faydalı Boşluk) Ursula K. Le Guin “Zalimlik bir insan özelliğidir. Gök ve yer –yani ‘Doğa’ ve onun Yolu- merhametli, insancıl değildir, çünkü insan değillerdir. Merhametli değillerdir; zalim de değillerdir. Bunlar insana has özellikler”dir. Ayrımını da yapar. Belki de dünyanın hali ve insanın ordaki rolü karşısında durmak ve bir şey yapmamak hala düşünülmesi ve yapılması gereken ve karşılık bulması mümkün bir seçenektir. Bu bildik anlamda kabullenmek ve onaylamak da değildir.

Lao Tzu’nun Tao Te Ching’deki düşünce ağırlıklı şiirleriyle dünyaya bıraktığı ve düşünmeye zorladığı şey o durmak ve yapmamaktır. Belki bu sayede dünyaya az zarar verebilir ve daha az zalimlik yapabiliriz kendimizi oturup kaldığımız yerde düşünmeye ve yapmamaya başka bir anlamda ve başka bir şey yapmaya verebiliriz.

Lao Tzu’nun yaşadığı zamana dönük verdiği örneklere, anlattıklarına, eleştiri konusu ettiklerine ve bunlardan çıkardığı düşüncelere bakılırsa insan sayesinde dünyanın bu anlamda pek değişmediği ve insanlığın zalimliğinden vazgeçmesi bir yana daha ilerisine gittiği düşünülürse durmak ve bir şey yapmamak yani yapmamayı yapmak insanın aynı dünyaya karşı esaslı bir eylemi ve insanlığı olabilir. “Küçüle küçüle/yapmamaya varırsın/Hiçbir şey yapmazsın ama hiçbir şey de/yapılmamış kalmaz.”